De persconferentie van donderdag 18 december bij het ministerie van Defensie,
was opmerkelijk kort. Net als de PowerPoint-presentatie van een kolonel: de
Amerikaanse F35 Lightning II ‘Joint Strike Fighter’ is het beste toestel
voor de toekomst.

De Gripen van het Zweedse Saab en de ‘Advanced F-16’ van Lockheed voldeden
niet aan de Nederlandse eisen. "De JSF voldoet aan alle zes toetsstenen
die wij opstelden. De Gripen en de Advanced F-16 voldeden aan slechts twee",
aldus de officier.

Volgens De Vries (CDA) is de prijs van de JSF beter dan die van de andere
toestellen, en is de JSF kwalitatief beter. Maar juist op deze twee punten
valt het één en ander af te dingen.

Studie RAND Europe
De Vries baseert zijn eindoordeel op een studie van RAND Europe, de Europese
tak van de Amerikaanse denktank RAND Corporation. De Tweede Kamer had er bij
De Vries op aangedrongen dat RAND Europe als onafhankelijk
onderzoeksinstituut zou worden gebruikt.

Het eindrapport van RAND Europe is ondubbelzinnig juichend over de JSF, aan de
hand van de eisen die de Nederlandse overheid heeft gesteld. Maar dat is
vreemd, want in de maand augustus nog waren RAND-onderzoekers juist
kritisch over één van de zes toetsstenen die de Nederlandse regering had
opgesteld: de prestaties van de JSF in luchtgevechten.

De wendbaarheid van de JSF staat in Amerika al enige tijd ter discussie. Dit
komt doordat maker Lockheed voor de F-35 boogt op techniek. Volgens eisen
van het Amerikaanse ministerie van Defensie moet de JSF doelen op grote
afstand kunnen uitschakelen door middel van slimme raketten.

Maar de JSF kan maar een beperkte hoeveelheid luchtdoelraketten meenemen,
hooguit vier. Is de F-35 daar doorheen, dan moet het toestel het opnemen
tegen opponenten die waarschijnlijk veel wendbaarder zijn, zoals de
Russische Su-30 en Su-35 straaljagers.

Gelijk niveau
Daarnaast achtten de kritische RAND-onderzoekers het zeer denkbaar dat
toestellen van Russische makelij rond 2015-2020 technologisch gezien niet
alleen op een gelijk niveau zullen staan met de Joint Strike Fighter, maar
misschien zelfs voorbij zullen streven.

Eén van de grote pluspunten van de JSF vormen de 'stealth'-eigenschappen van
het toestel, vindt Defensie. De JSF zou moeilijk te detecteren zijn via
radarsystemen.

Maar daar valt veel op af te dingen. In het kritische RAND-rapport wordt
gewezen op het feit dat steeds meer radarsystemen tegenwoordig
stealth-vliegtuigen kunnen opsporen. Zo werd in 1999 nog een F-117
stealth-bommenwerper door de Serven neergehaald, nadat ze het zogenaamd
'onzichtbare' toestel hadden opgespoord met hun nieuwe radar.

Naar verwachting zullen de anti-stealth radarsystemen rond 2015-'20 - wanneer
de luchtmacht de JSF in gebruik neemt - wijdverbreid zijn, omdat de prijzen
van de Russische en Chinese radarsystemen veel lager zullen liggen dan nu.

Verschillen in rapporten
Het is onduidelijk of de opstellers van het RAND Europe rapport, dat lovend
schrijft over de JSF, de resultaten uit het kritischer RAND-rapport uit
augustus hebben meegenomen.

Volgens een Australische parlementarier, die in een ander leven
defensie-analist was, heeft de opsteller van het kritische rapport RAND
moeten verlaten onder druk van het Amerikaanse ministerie van Defensie. De
website van RAND Corporation vermeldt de onderzoeker echter nog steeds op de
personeelspagina's; zijn status is onduidelijk.

Prijsdicussie weer in beeld
Met dit alles komt de prijsdiscussie weer in beeld. Volgens staatssecretaris
De Vries is de JSF de goedkoopste optie, als je de prijs afzet tegen de
kwaliteit. Toch blijft er een risico op prijsstijgingen. In de VS is de
prijs van het toestel nu al hoger dan het ministerie van Defensie initieel
dacht.

Daarom houdt De Vries een "slag om de arm" waar het op de prijs van
de JSF aankomt. Maar daarbij heeft hij het vooral over de exploitatiekosten,
zoals de brandstofprijzen, die over twintig jaar veel hoger kunnen liggen.

Al met al zijn er nog veel onzekerheden rond de introductie van de JSF.
Defensie wil nu testexemplaren bestellen en uitvoerig experimenteren met het
toestel. In 2010 neemt de regering dan een definitieve beslissing over de
aanschaf.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl